Najpoważniejszym problemem z aparatem ruchu psów dużych i olbrzymich ras jest dysplazja. Występuje ona nie tylko w przypadku psów rasowych, ale oczywiście również w przypadku ich mieszańców. Mianem dypslazji określa się niedopasowanie struktur stawu względem siebie, a stan taki pojawia się w czasie wzrostu zwierzęcia. Staw biodrowy psa jest stawem prostym kulistym. Tworzy go panewka miednicy oraz głowa kości udowej. Głowa kości udowej posiada więzadło, które łączy ją z dołem panewki. W stawie biodrowym psa możliwe są ruchy zginania i prostowania oraz odwodzenia i przywodzenia.
Dysplazja stawów biodrowych występuje u psów większości dużych ras, ale tylko u niektórych stanowi problem kliniczny. Zasadniczą rolę w wystąpieniu dysplazji stawów biodrowych przypisuje się podłożu genetycznemu. Stawy biodrowe psów, u których w okresie późniejszym występuje dysplazja, w momencie narodzin są prawidłowo wykształcone. W odróżnieniu od innych stawów, do prawidłowego wykształcenia powierzchni stawowych biodra niezbędny jest normalny nacisk głowy kości udowej na panewkę, w celu uformowania odpowiedniego jej kształtu i głębokości. Nieprawidłowe dopasowanie głowy do panewki skutkować może pewną luźnością stawu, jego zapaleniem i rozwojem dysplazji. W czasie wzrostu zwierzęcia pojawia się również dysproporcja między rozwojem kośćca i mięśni szkieletowych, co ma miejsce szczególnie u szybkorosnących psów dużych ras, takich jak: labradory, golden retrievery, rottweilery, nowofunlandy, mastify. U zwierząt tych może dojść do stanu, w którym masa mięśniowa jest niewystarczająca w stosunku do sił potrzebnych do utrzymania prawidłowego przylegania powierzchni stawowych kości tworzących staw biodrowy. Wskutek dysproporcji mięśni i kośćca może dojść do wykształcania się płytkiej, „płaskiej” panewki stawu biodrowego, co jest powodem niestabilności stawu.
W etiologii występowania dysplazji stawów biodrowych należy brać pod uwagę także wiele innych przyczyn jak choćby czynniki żywieniowe czy środowiskowe.
Zmiany w stawach biodrowych w przypadku wystąpienia choroby mogą być od nieznacznych, aż do takich, w których mamy do czynienia ze zniszczeniem powierzchni stawowych, prowadząc do nadwichnięcia lub zwichnięcia stawu biodrowego. Proces zapalny toczący się w obrębie stawu biodrowego powoduje rozrzedzenie mazi stawowej i utratę jej pierwotnej lepkości, co sprzyja niestabilności stawu. Torebka stawu ulega rozciągnięciu pozwalając na boczne przemieszczenie głowy kości udowej. Niestabilność i rozwijające się w jej następstwie przewlekłe, wytwórcze, zniekształcające zapalenie stawu biodrowego prowadzi do trwałych zaburzeń ruchu związanych z bólem. Choć objawy kliniczne dotyczą głównie stawów biodrowych, to zmian chorobowych należy się spodziewać również w innych stawach — międzykręgowych, żuchwowo-skroniowych, kolanowych, łokciowych i ramiennych.
Dysplazja stawów biodrowych po raz pierwszy została opisana w 1935 roku przez amerykańskiego lekarza weterynarii Schnelle`go. Choroba występuje u ludzi, goryli, niedźwiedzi, koni, bydła, kotów i psów. U psów może występować obustronnie lub rzadziej, jednostronnie. Ze względu na podłoże genetyczne dysplazja może pojawiać się w miotach szczeniąt po rodzicach „wolnych od dypslazji”. Określenie „wolny od dysplazji” dotyczy zwierząt, u których w badaniu radiologicznym wykonanym po zakończeniu wzrostu kośćca nie stwierdza się cech dysplazji oraz nie ma u nich żadnych objawów klinicznych luźności stawów. Ze względu na ilościowe dziedziczenie dysplazji stawów biodrowych w wyniku kojarzenia ze sobą zdrowych osobników, w miocie może pojawić się 19-36% chorych szczeniąt, zaś w przypadku kojarzenia zwierząt z dysplazją stawów biodrowych liczba chorych zwierząt wzrasta do 63-93%.
Chorobę najczęściej opisuje się u retriver labradorów, golden labradorów, owczarków kaukaskich, owczarków środkowoazjatyckich, bernardynów, alaskanów malamutów, bulldogów, bokserów, owczarków szkockich, dobermanów, rottweilerów, owczarków niemieckich, cane corso dogo argentino, mastifów. Choroba z taką samą częstotliwością występuje u suk jak i u samców. Objawy kliniczne najczęściej pojawiają się ok. 5-6 miesiąca życia i bywa, że poprzedzają objawy radiologiczne. Objawy i rozpoznanie powinno być oparte na badaniu klinicznym psa przytomnego, badaniu psa w sedacji oraz badaniu radiologicznym. Objawy bólowe dotyczące stawów biodrowych często nie są przez właściciela dostrzegane lub bywają lekceważone. Zwykle pies wykazuje trudności w poruszaniu się od momentu zabrania go od hodowcy – może mieć miejsce niechęć do wstawania i ruchu, pokładanie się na spacerze jak i zauważalna kulawizna. Niekiedy problemy z poruszaniem się pogłębiają się wraz z upływem czasu. Właściciel często zauważa, że dolegliwości są silniej wyrażone po odpoczynku, a zmniejszają się po ruchu. Niepokojące dla właściciela jest również to, że zwierzę nieporadnie lub niechętnie pokonuje przeszkody. Zmuszone do kłusa często porusza się z obiema kończynami miednicznymi przywiedzionymi, starając się przemieścić obie jednocześnie do przodu. Typowym objawem dysplazji jest zasadnicza niechęć do ruchu – szczenię określane jest jako „leniwe”. Najczęściej nie jest to jednak wrodzona niechęć do aktywności, ale dotkliwy ból pojawiający się przy każdym ruchu. Popiskiwanie w czasie ruchu obserwowane jest bardzo rzadko. Wspomniane wcześniej wpływy środowiskowe mogące pogłębić proces chorobowy to min. śliskie podłogi w domu, nieprawidłowe żywienie. Przy niestabilności stawów każde śliskie podłoże tę niestabilność pogłębia. Kolejnym elementem jest nieumiarkowany ruch pod postacią zrywnych ruchów w czasie zabaw z opiekunem lub innym psem. Zapalenie toczące się w stawie nie ma możliwości ustąpienia ze względu na ciągły, ponawiający się wysiłek. Częstym błędem właścicieli psów młodych jest także aktywne spędzanie czasu z psem jednie w czasie weekendu. Jeśli dawka ruchu w tygodniu jest znikoma, a potem wysiłek jest nadmierny, to jest to prosta droga do przeciążenia stawów i pojawienia problemów w ich obrębie.
Badanie radiologiczne w celu stwierdzenia bądź wykluczenia dysplazji stawów biodrowych wykonuje się na zlecenie Związku Kynologicznego lub ze wskazań lekarskich. Badanie ze wskazań lekarskich można wykonać już od 12 tygodnia życia. Badanie radiologiczne wykonywane jest po farmakologicznym uspokojeniu zwierzęcia. Różni autorzy opisują różne sposoby wykonywania tego badania. Zwykle wykonuje się zdjęcie strzałkowe w projekcji brzuszno-grzbietowej z ułożeniem zwierzęcia na grzbiecie, z kończynami miednicznymi wyciągniętymi ku tyłowi, tak aby wyprostowane były stawy biodrowe i kolanowe. W pozycji tej kości udowe powinny być względem siebie ułożone równolegle, zaś rzepki ułożone centralnie względem kłykci kości udowych. Cień panewki miednicy zdrowego stawu biodrowego ma kształt litery C, a przynajmniej 50% cienia głowy kości udowej pokrywa się z cieniem kości panewki.
W przypadku dysplazji w zależności od wieku zwierzęcia, rasy, stopnia zaawansowania zmian w stawach biodrowych mamy do czynienia z różnym obrazem radiologicznym. Między 3 – 5 miesiącem życia na zdjęciu rentgenowskim widoczne może być niedopasowanie powierzchni stawowych, opóźnienie w rozwoju brzegu panewki, zmiany w kształcie struktur tworzących staw oraz nadwichnięcie stawu. Po upływie 6 miesięcy życia psa w obrazie rentgenowskim widoczne mogą być naddatki cienia odpowiadające wyroślom kostnym dookoła głowy kości udowej w miejscu przyczepu torebki i w okolicy grzbietowej części szyi kości udowej. U niektórych zwierząt zmiany o charakterze dysplazji stawów biodrowych widoczne są w wieku 8 tygodni, podczas gdy u innych dopiero w wieku 9-12 miesięcy.
Wobec różnorodności zmian widocznych w obrazie rentgenowskim dysplastycznych stawów biodrowych konieczne jest wyznaczenie kryteriów, względem których ocenia się stopień zaawansowania tych zmian. Punktem odniesienia do opisu stawów biodrowych nieprawidłowych jest obraz stawów biodrowych zdrowych:
Zmiany widoczne w badaniu rentgenowskim świadczące o dysplazji to przede wszystkim spłycenie panewek i spłaszczenie głów, przemieszczenie boczne głowy kości udowej z łoża panewki, czyli nadwichnięcie lub zwichnięcie oraz wtórne zmiany zwyrodnieniowe. W zależności od stopnia zaawansowania choroby można określić jej trzy kategorie:
dysplazja ciężka – zwichnięcie stawu biodrowego, wyraźne spłaszczenie głowy kości udowej i panewki
Leczenie dysplazji stawów biodrowych jest zależne od wielu czynników – nasilenia objawów bólowych, nasilenia objawów radiologicznych, wieku pacjenta, możliwości finansowych właściciela. Najważniejszymi celami leczenia dysplazji stawów biodrowych u psów są: zmniejszenie objawów bólowych, próba ustabilizowania stawu biodrowego w warunkach zbliżonych do anatomicznych, zapobieżenie dalszym zmianom zwyrodnieniowym w stawie, uzyskanie możliwie największego kontaktu powierzchni stawowych ze sobą.
Leczenie może być prowadzone metodą zachowawczą, która obejmuje między innymi farmakologiczne hamowanie objawów bólowych, lub metodami operacyjnymi, których dobór jest indywidualny dla każdego pacjenta i zależny od wieku pacjenta, stanu stawów biodrowych, temperamentu zwierzęcia, jesgo stanu ogólnego oraz możliwości właściciela. Spośród metod operacyjnych do dyspozycji lekarza pozostają: odnerwienie stawów biodrowych, ostektomia podkrętarzowa kości udowej, przedłużenie szyi kości udowej, plastyka dogrzbietowego brzegu panewki, amputacja głowy kości udowej oraz protezowanie stawu.